Η ΣΑΜΑ

[vangelisk]

Η λέξη σαμά στην Κρητική διάλεκτο σημαίνει τη σήμανση των αιγοπροβάτων.

Ο παραδοσιακός τρόπος σαμάς είναι το σημάδεμα με το κόψιμο μέρους του αυτιού των αιγοπροβάτων. Αυτός ο τρόπος εξακολουθεί να εφαρμόζεται και σήμερα, ενώ στην πορεία του χρόνου έχουν εφαρμοστεί και εφαρμόζονται και άλλοι τρόποι σήμανσης, πάντα στα αυτιά των αιγοπροβάτων, όπως η διάστιξη και το σκουλαρίκι.

Οι λόγοι για τους οποίους σαμώνονται τα αιγοπρόβατα είναι κυρίως δύο:
α) για να ξεχωρίζουν από τα αιγοπρόβατα ενός άλλου κοπαδιού όταν αυτά συναντιόνται και «ανακατεύονται». Βέβαια, πάντα υπήρχαν και οι βοσκοί που ξεχώριζαν τα αιγοπρόβατα χωρίς να έχουν ανάγκη τις σαμές. Οι άνθρωποι αυτοί που είχαν το χάρισμα να ξεχωρίζουν τα αιγοπρόβατα, όχι μόνο τα δικά τους αλλά και των άλλων, να μην τα βλέπουν δηλαδή σαν φωτοτυπίες το ένα του άλλου, τους έλεγαν «ροδαράδες».
β) για να αποτρέπεται η ζωοκλοπή.

Ο παραδοσιακός τρόπος σήμανσης, σαμάς, είχε και έχει τους δικούς της κανόνες, όπως:
1.- Κάθε βοσκός πρέπει να έχει σταθερά και διαχρονικά μια μόνο σαμά.
2.- Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται να υπάρχουν στο κοπάδι του αιγοπρόβατα με άλλη σαμά μόνο αν αυτά τα έχει νόμιμα αγοράσει από άλλο κτηνοτρόφο.
3.- Πάνω από ένα ελάχιστο αριθμό αιγοπροβάτων, συνήθως πέντε, ο βοσκός υποχρεούται να τα σαμώσει, προφανώς γιατί αν είναι άσαμα μπορεί άνετα κάποιος άλλος να τα κλέψει και να τα σαμώσει με τη δική του σαμά.
4.- Ο χρόνος που υποχρεούται ο βοσκός να σαμώσει τα αιγοπρόβατά του είναι ο χρόνος του απογαλακτισμού, του σακάσματος, όπως τον έλεγαν.
5.- Απαγορεύεται η σαμά «κουτσαύτι», δηλαδή το κόψιμο ολόκληρου του αυτιού.

Η σαμά, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, γίνεται με κόψιμο μέρους του αυτιού του αιγοπροβάτου. Το κόψιμο γίνεται με ψαλίδα κουρέματος, αφού διπλωθεί το αυτί του ζώου, ώστε το κόψιμο να έχει σχήμα V. Το κόψιμο θα πρέπει να είναι ευδιάκριτο, δεν πρέπει να είναι πολύ μικρό γιατί θα επουλωθεί η πληγή, αλλά ούτε και πολύ μεγάλο γιατί κινδυνεύει να μπερδευτεί σε κλαδιά το αυτί και να σκισθεί.

Η ονομασία της σαμάς προσδιορίζεται από το σημείο που υπάρχει το κόψιμο στο αυτί και από την ύπαρξη του κοψίματος στο αριστερό, στο δεξί ή και στα δύο αυτιά του ζώου.

Έτσι έχουμε τις παρακάτω σαμές:
Προσκόκι: Η σαμά στο μπροστινό μέρος του αυτιού.
Πισοκόκι: Η σαμά στο πίσω μέρος του αυτιού.
Πηρούνι: Η σαμά στην άκρη του αυτιού.
Ξυράφι: Στην περίπτωση αυτή το κόψιμο δεν σχηματίζει σχήμα V, αλλά κόβεται με φάλτσο ένα κομμάτι της άκρης του αυτιού.

Αν η σαμά είναι στο αριστερό αυτί έχουμε, π.χ. αριστερό πισοκόκι. Αν είναι στο δεξί αυτί έχουμε π.χ. δεξιό πισοκόκι.

Μπορούμε, όμως, να έχουμε διαφορετική σαμά σε κάθε αυτί. Δηλαδή αν έχουμε π.χ. αριστερό πισοκόκι, δεξιό πηρούνι.